نحوه عملکرد سیستم های اعلام حریق

در هنگام استفاده از دتکتورهای دودی نکات زیر رعایت شود :
الف) برای تعیین محل نصب باید از استاندارد BS 5839 پیروی شود.
ب) دتکتور دود نباید در مسیر کوران هوا نصب شود.
ج) در محل هایی که در حالت نرمال دودو و بخار وجود دارد مانند موتورخانه و کنار بویلر از این دتکتور استفاده نگردد.
نکته : برای تست کردن دتکتور های دود، اسپری های خاصی وجود دارد که با پاشیدن آن به سمت دتکتور میتوان از عملکرد صحیح آن مطمئن شد.

دتکتور حرارتی ( Heat Detector ) :
این دتکتورها دارای یک مقاومت حرارتی هستند که در اثر حرارت حاصل از حریق ، از مقاومت آنها کاسته شده و باعث افزایش جریان میشود و به مرکز کنترل اعلام حریق اعلام میکند. طریقه نصب آنها بصورت سقفی و طبق استاندارد BS 5839 می باشد و در دو نوع ارائه شده است :

الف ) نوع حرارتی ثابت ( FIX )
ب) نوع حرارتی افزایشی ( Rate Of Rise )( ROR ) :
در مکانهایی که تغییرات دما بطور ناگهانی اتفاق می افتد از این نوع دتکتورها استفاده میشود ( مانند آشپزخانه ) . این دتکتور های دارای ولومی برای تنظیم دما هستند.
نکته : دتکتورهای الکترونیکی جدیدی ساخته شده که هم به صورت فیکس و هم دتکتور افزایشی قابل استفاده می باشند و به آنها دکتورهای ترکیبی ( Combined ) گفته میشود که نسبت به دو مدل بالا دارای قدرت کشف زیادتری هستند.

دتکتورهای مولتی ( Multi ) :
این دتکتورها به دو طبقه تقسیم بندی می شوند که یکی به عنوان دتکتور حرارتی و دیگری به عنوان دتکتور دودی عمل میکند و در مکان هایی بکار میرود که امکان وجود دود و حرارت می باشد.

دتکتور شعله ای ( Ultra Violet Flame Detector ) یا ( Infrar Flame ) :
دتکتورهای شعله ای با استفاده از سنسور گیرنده اشعه ماورا بنفش شعله آتش یا اشعه مادون قرمز آتش را تشخیص میدهند و اعلام حریق میکنند. زمان پاسخ این سیستم حدود چند ثانیه است و آتش را بسیار سریع تشخیص میدهند . در دو نوع طراحی و قابل اجرا است : برای فضای داخلی ( Indoor ) و فضای خارجی ( Out door ) که در حال حاضر در بازار موجود میباشد. ولتاژ کار آنها 12 الی 30 ولت DC است و زاویه دید آنها 120 درجه است.

دتکتور گازی ( Gas Detector ) :
از این نوع دتکتورها برای تشخیص نشتی گاز و اعلام خطر قبل از به وجود آمدن حادثه مخصوصا در مکانهایی گه گازهای سوختنی ( قابل اشتعال )( CNG , LPG ) بکار میرود ؛ مورد استفاده قرار میگیرد و مبنای تشخیص برخی از آنها بوی گاز است که به صورت دیواری یا سقفی نصب میشوند. مورد مصرف این دتکتورها بیشتر در آپارتمان ها ، هتل ها و مراکز صنعتی میباشد که بعضی از این دتکتورها میتوانند در صورت تشخیص نشتی گاز به یک شیر ؛ فرمان داده و مسیر گاز را ببندد.
نکته : در دتکتورهای پیشرفته تر تغییرات چگالی گاز توسط مبدل تبدیل به جریان 4 تا 20 میلی آمپر شده که با یک کابل سه سیمه برای اندازه گیری و کنترل به پانل کنترل مرکزی فرستاده میشود. سیستمهایی با دتکتور و تابلوی مرکزی مخصوص دارد که اندازه گیری میزان گاز منواکسید کربن ( CO ) را در محیط تشخیص میدهدکه در صورت کم بودن غلظت آن یک سیستم تهویه راه اندازی میشود اگر غلظت بیش از حد در هوای محیط باشد اعلام خطر میکند . بیشترین مورد استفاده از این نوع دتکتورها در پارکینگ های عمومی و در تونلهای زیر زمینی و محل هایی می باشد که از سوخت های منواکسید کربن زا مانند زغال یا نفت استفاده میشود.

پایه دتکتورها :
ابتدا برای نصب دتکتور باید پایه آن متناسب با نوع دتکتور انتخابی نصب شود و سیم کشی بر روی آن صورت بگیرد و بعد دتکتور روی پایه کار گذاشته شود. بر روی پایه دتکتور پیچ های اتصال برای تغذیه ورودی – و + و دو پیچ اتصال برای اتصال به دتکتور بعدی و یا مقاومت انتهای خط ( شرح آن در ادامه می آید ) وجود داشته باشد.

تجهیزات اعلام کننده حریق :
برای مطلع کردن ساکنین ساختمان از بروز حادثه و حریق از وسایل سمعی و بصری خاص سیستم های اعلام حریق استفاده میشوند که به سه گروه تقسیم بندی شده است :

1-آژیر ( Sounder ) یا زنگ ( Bell ) :
از جمله وسایل خبری صوتی که هنگام بروز حریق به صدا درمی آیند آژیرها هستند . صدای تمامی آژیرهایی که در یک ساختمان بکار رفته است باید دارای صدای یکنواخت بوده و از همه جا بطور یکسان شنیده شود . به صورت سقفی یا دیواری نصب میشوند . صدای استاندارد آژیرها باید 65 دسی بل یا 50 دسی بل بیشتر از صدای محیط باشند . قدرت صدای آژیرها برای استراحتگاهها 75 دسی بل است . بطور معمول صدای آژیرهای ساخته شده در فاصله یک متری حدود 100 دسی بل است و همراه بعضی از آژیرهای یک چراغ فلاشر تعبیه میشود که در صورت پر سروصدا شدن محیط و شنیده نشدن صدای آژیر چراغ فلاشر افراد را متوجه بروز حریق بنماید . معمولا تغذیه آژیرها 24 ولت DC هستند و در زمان آلارم جریان حدود 160 میلی آمپر می کشند ، در حالی که در حالت عادی جریان آنها چند ده میلی آمپر میباشند . در مکان های پر سروصدا ( محیط های کارگاهی و صنعتی از آژیرهای موتوردار ( Siren ) ) استفاده میکنند . فرکانس خروجی 1800-1000 هرتز دارند و صدای قوی تولید میشود. رنگ آژیرها معمولا قرمز است.

2-چراغ های نشانگر ( Flasher ) :
ساختار این چراغ ها با نور ثابت یا چشمک زن ( Flash ) و یا به صورت ثابت یا گردان است و معمولا قرمز رنگ و در دو محل نصب می کنند :
الف) در پاگردها و راه پله یا راهروها :
چراغ های فلاشری که در پاگردها و راه پله ها یا راهروها نصب میکنند که موازی با آژیرها نصب شده اند و همیشه با آژیر بکار خواهد افتاد که به آنها چراغ ( Strobe Light ) می گویند.
نور این چراغ ها در ساختمان ها برای افراد ناشنوا بسیار کارآیی داردکه میتواند متوجه بروز حریق شوند یا به دلیل از کار افتادن احتمالی آژیرها این چراغ ها میتوانند اعلام حریق را مشخص کنند.
تعدادی از این چراغ ها امکان دارد با آژیر یکجا نصب شوند .
ب)در بالای سر درب واحد ها یا اتاق ها :
در بعضی مواقع امکان دارد خود زون دارای قسمت های متعددی هستند و در زمان بروز حریق نیاز به تشخیص دقیق تر محل حریق داشته باشند . بطور مثال در آپارتمان هایی که هر طبقه یک زون است و خود طبقه دارای چند واحد میباشد و یا در هتل ها که اتاق های متعددی در هر طبقه است برای تشخیص دقیق محل حریق از چراغ Remote Andicator استفاده میشود.
این چراغ در بالای درب هر واحد نصب میگردد و تغذیه مثبت آن از مثبت منبع تغذیه و منفی آن از پایه مخصوص چراغ ریموت در دتکتورهای آن واحد است. این قسمت از پایه روی دتکتور با حرف R مشخص شده است که در صورت وصل دتکتور این چراغ نیز روشن خواهد شد.

3-شستی های اعلام حریق ( Manual Call Point ) ( MCP ) :
در این نوع شستی ها برای اعلام حریق دستی ساخته و استفاده میشود و در دو نوع فشاری معمولی و شیشه ای هستند . در هر دو نوع در حالت عادی کنتاکت شستی باز می باشد ( N.O ) و در حالت اعلام حریق یک مقاومت سری با شستی که مقدار آن معمولا 270 اهم میباشد و در مسیر بطور موازی با مقاومت انتهای خط قرار خواهد گرفت و مقدار مقاومت معادل به حدود 380 اهم خواهد رسید و جریان افزایش پیدا میکند و این تغییر از نظر سیستم یعنی اعلام حریق . در نوع شیشه ای شستی تحت فشار قرار میگیرد و با شکسته شدن شیشه آزاد میشود و کنتاکت آن بسته خواهد شد.در انواع معمولی باید شستی را فشار دهیم تا کنتاکت آن بسته شود . شستی ها معمولا دارای سوئیچی برای ری ست ( Reset ) کردن هستند تا بعد از استفاده از شستی ها بتوان دوباره آنرا به حالت عادی برگردانیم.
محل نصب شستی ها باید در مسیرهای خروجی ساختمان و در دسترس و در معرض دید باشند تا اگر اشخاص برای به صدا درآوردن سیستم اعلام خطر به محل وقوع حریق نزدیک نگردندو به سمت خروجی ها هدایت شوند . فاصله نصب شستی ها حداکثر 30 متر و ارتفاع نصب 1 / 4 متر از کف است . روی شستی ها کلمه Fire نوشته میشود و به رنگ قرمز هستند.

کابل کشی سیستم اعلام حریق :
نصب و استقرار سیستم اعلام حریق طبق استاندارد BS5839 و کابل کشی طبق استاندارد BS 6207 انجام میشود . می توانیم سیم های مدار اعلام حریق را به دو گروه تقسیم کرد و با توجه به خصوصیات هر گروه کابل مناسب با آن را به کار برده شود :
گروه 1 : کابلهایی که بعد از آشکار شدن حریق استفاده نمی شوند مانند کابل های دتکتورها و شستی ها
گروه 2 : کابلهایی که بعد از کشف حریق استفاده میشود مانند کابلهای منبع تغذیه و آژیرها و چراغ ها

در کل میتوان برای هر دو گروه کابل 5/1 میلی متر مربع با روپوش و عایق پروتودور استفاده کرد اما در محل هایی که احتمال ضربه یا ساییدگی و جویده شدن توسط حیوانات دارد می بایست کابل ها را حفاظت مکانیکی کنیم . برای حفاظت سیم های آژیرها و چراغ ها میتوان آنهارا داخل دیوار زیر حداقل 12 میلی متر گچ به صورت توکار قرار داد . کابلهای سیستم اعلام حریق را باید از سایر کابل ها سیم کشی جدا کرد . کابل ها توسط اهم متر تست میشوند و در صورت استفاده از مگا اهم سنج باید تمام تجهیزات اعم از دتکتور – آژیر – پانل کنترل و …. را از مدار باز کرد تا ولتاژ تست بالا به آنها صدمه نزند . زمان کابل کشی نباید از مسیر زون ها انشعاب گرفت .
همینطور نباید از آژیرها هم انشعاب گرفت . کابل کشی سیستم های عادی به صورت رادیال یا خطی و کابل کشی سیستم های هوشمند به صورت حلقوی انجام می پذیرد. در انتهای زون ها همیشه یک مقاومت موازی با خط که مقدار آن معمولا 7/4 یا 8/6 کیلو اهم می باشد متصل شود یا از واحد انتهای خط AEOL میکنند.

پانل های کنترل ( FACP ) ( Fire Alarm Control ) :

مهمترین و اصلی ترین قسمت سیستم اعلام حریق، پانل کنترل است که وظیفه آن ارتباط بین شستی ها به دو نوع آنالوگ و میکروپروسسوری تقسیم می گردند. پانل های کنترل قادر به تشخیص و اعلام خطای اتصال کوتاه یا قطعی مدار هستند و همچنین در زمان قطعی برق بطور اتوماتیک دارای امکاناتی نیز برای تست قسمت های مختلف مدار هستند . از نظر ظرفیت پانل ها را با زون تقسیم بندی میشوند که معمولا به صورت 2-4-8-16-24-32 زون ارائه می گردند. در برخی از پانل ها میتوان با اضافه کردن کارت های الکترونیکی ( Exatention Card ) تعداد زون ها را زیاد نمود . پانل مرکزی می بایست در مکانی نصب گردد که به راحتی قابل مشاهده باشد . مثلا در ورودیها و محل هایی که ماموران آتش نشانی داخل میشوند نصب شوند و مرکز کنترل باید توسط یک دتکتور دودی حفاظت بشود که ارتفاع نصب آن حدود 1/8 الی 2 متر می باشد و باید محل نصب آنرا از نظر دستکاری افراد غیر مجاز و یا احتمال خرابکاری مورد توجه قرار گیرد . تعداد دتکتورهای قابل اتصال به هریک از زون ها توسط کارخانه سازنده تعیین می گردد.
نحوه ارتباط دتکتورها در سیستم اعلام حریق با پانل مرکزی به این صورت می باشد که در زمان بروز حریق ؛ تحریک دتکتور با فشار دادن شستی اعلام حریق موجب ایجاد یک اتصال کوتاه تستی در مدار می گردد و جریان مدار افزایش پیدا می کند نه به حدی که به عنوان اتصال کوتاه کامل شناخته گردد و موجب اعلام خطا شوند در نتیجه مرکز کنترل اعلام حریق میکند . مرکز کنترل از طریق مدار الکترونیکی بعداز تشخیص حریق رله های مربوطه را وصل کرده و از آژیرها و چراغ های اعلام خطر را به کار می اندازد . قسمت های اصلی پانل کنترل به شرح زیر می باشد :

1-منبع تغذیه ( PSU ) ( Power Suply Dmt ) :
منبع تغذیه یا به صورت ترانس کاهنده به همراه مدار یکسو سازی داخل پانل قرار داده می شود و یا به صورت واحد مجزا از بیرون پانل به پانل کنترل متصل میگردد . ولتاژ خروجی منبع تغذیه معمولا 24 ولت DC و قدرت جریان دهی آن حدود 2 آمپر می باشد . قدرت جریان دهی منابع تغذیه جداگانه حدود 3 تا 6 آمپر می باشد و در دستگاه های بزرگ با تعداد Zone بالا استفاده می گردد و در مواقع قطع برق منبع تغذیه اضطراری که معمولا از 2 عدد باطری خشک ( بدون نیاز به سرویس و نگهداری ) 12 ولت هستند که به طور سری بسته میگردد و تا 24 ولت DC را تامین می نمایند. در حالت معمولی که برق 220 ولت وصل می باشد سیستم باطری ها را شارژ کرده و برای مواقع قطعی برق آماده نگه می دارد و زمان بروز قطعی برق به طور اتوماتیک وارد مدار میگردد ، بنا به تعداد زونها تابلو اصلی در آمپر ساعت های مختلفی استفاده میگردد . برای تابلوهای 12 الی 24 زون باطری 12 آمپر ساعت مناسب است که بطور معمول باطریها در داخل تابلو کنترل قرار داده میشوند و بعداز نصب سیستم می بایست باطریها را قبل از اتصال پانل شارژ کرد و سیستم را با باطریهای شارژ شده روشن کرد.

2-برد الکترو نیکی :
بر روی بردهای الکترونیکی فیوزهای لازم و رله مربوط به مگنت های نگهدارنده ( Door holder ) و جامپرهایی برای تنظیم و قطعات الکترونیکی دیگر هستند. همینطور نشانگرهای اتصال کوتاه و قطعی مدار و کانکتور توسعه ( Aux ) و کانکتور اتصال کارت زون روی این برد متصل هستند.

3-ترمینالهای اتصال شامل :
الف : خروجی کنتاکت های مربوط به رله مگنت نگهدارنده
ب : خروجی برای زون ها ( دو ترمینال + و – برای هر زون )
ج : خروجی ولتاژ DC کمکی
د : محل اتصال پانل تکرار کننده
ه : خروجی برای آژیرها و چراغ ها ( معمولا بیش از یک خروجی می باشد )

4-LED های نشانگر :
این LED ها معمولا روی درب تابلو کنترل نصب میشوند :
الف : LED مربوط به وجود خطا در زون ( FIRE ) ( به تعداد زونها )
ب : LED مربوط به وجود حریق در زون ( FIRE ) ( به تعداد زونها )
ج : LED نشانگر آژیر ( Sounder ) که موقع به صدا در آمدن آژیر روشن می شود.
ه : LED نشانگر وجود برق شهر
د : LED نشانگر وجود اشکال در منبع تغذیه
در مدل های مختلف امکان دارد LED های نشانگر دیگری هم وجود داشته باشند ولی موارد ذکر شده در بالا عموما در تمام پانل ها وجود دارند .

5-بیزر اشکال داخلی تابلو ( Buzzer ) :

در مواقع بروز مشکل در مدار داخلی تابلو مانند عدم اتصال باطریها به صدا در می آید .

6-سوئیچ قفل کردن تابلو :

برای جلوگیری از خراب کاری و دسترسی افراد غیر مجاز به تابلو و تنظیمات آن به کار می رود و روی درب تابلو نصب میشوند .

7-شستی های کنترل :

برای تنظیم تابلو به کار می روند .